نکاتی در مورد چک بانکی و قوانین آن که باید بدانید
در این مطلب شما را با 20 نکته و مفهوم مهم دربارۀ چک بانکی آشنا می‌کنیم.
انواع چک کدامند؟
چک عادی: چکی است که اشخاص عهدۀ بانک‌ها به حساب جاری خود صادر کرده و دارندۀ آن تضمینی جز اعتبار صادر کنندۀ آن ندارد.
- در صورتی که چک دارای وعده (تاریخ) باشد.
- در صورتی که چک به عنوان تضمین انجام کار یا تعهدی صادر شده باشد.
- در صورتی که چک سفید امضاء صادر شده باشد.
- در صورتی که در دادگاه ثابت شود چک بدون تاریخ صادر شده است.
- هرگاه وصول وجه چک منوط به تحقق شرطی شده باشد.
- در صورتی که ثابت شود چک برای ربا صادر شده است.
- در صورتی که دارندۀ چک در عرض 6 ماه برای نقد کردن آن به شعبۀ بانک مراجعه نکرده باشد.
- وعده داشتن چک به چه معناست؟
- قانون در مورد کشیدن چک بانکی به عنوان تضمین چه نظری دارد؟
- قوانین چک سفید امضاء چیست؟
- کشیدن چک منوط به تحقق یک شرط به چه معناست؟
- اگر طی 6 ماه برای وصول چک مراجعه نکنیم چه اتفاقی می‌افتد؟
- آیا می‌توانیم با شکایت کیفری وجه چک را از دادگاه مطالبه کنیم؟
- چه قانونی برای کسانی که بیش از یک بار چک بی‌محل صادر کرده‌اند وجود دارد؟
امروزه چک طوری با معاملات و کسب و کارها درآمیخته است که تقریبا ابزار لاینفک معاملات شده است. پس لازم است حتی اگر دسته چک نداریم نیز از قوانین مرتبط با این ابزار قدرتمند آشنا شویم.
قوانین صدور چک، برگشت خوردن و موارد مرتبط با چک بانکی موضوعات مهمی هستند که برای جلوگیری از سوءاستفاده و ایجاد ابهام در معاملات، باید از آنها آگاهی داشته باشید. در این مقاله میخواهیم شما را با نکاتی که در مورد چک کاربرد زیادی دارند آشنا کنیم. پس با صنوبرهمراه باشید.
طبق مادۀ ۳۱۰ قانون تجارت، چک نوشته‌ای است که به موجب آن صادر کننده وجوهی را که نزد محال علیه (بانک) دارد کلا یا بعضا مسترد یا به دیگری واگذار می‌کند.
چک تایید‌شده: چکی است که اشخاص عهدۀ بانک‌ها به حساب جاری خود صادر کرده و توسط بانک محال‌علیه پرداخت وجه آن تایید می‌شود.
چک تضمین‌شده: چکی است که توسط بانک به عهده همان بانک به درخواست مشتری صادر و پرداخت وجه آن توسط بانک تضمین می‌شود.
چک مسافرتی: چکی است که توسط بانک صادر و وجه آن در هر یک از شعب آن بانک یا توسط نمایندگان و کارگزاران آن پرداخت می‌شود.
چک برگشتی چیست؟ چه زمانی کیفری است و چه زمانی حقوقی محسوب می‌شود؟
زمانی که شما برای نقد کردن چک به بانک مربوطه مراجعه می‌کنید و حساب صادرکنندۀ چک خالی یا کمتر از مبلغ چک هست، احتمالاً با دردسر مواجه شده‌اید. قانون صادر کردن چک بی‌محل را جرم می‌داند و البته برای آنکه آن بلامحل تشخیص داده شود، شرایطی لازم است. اگر صدور چک تحت هر کدام از شرایط زیر باشد، چک حقوقی محسوب شده و شامل پیگرد کیفری نمی‌شود:
چک بانکی در حقیقت باید حکم پول نقد را داشته باشد و بدون تاریخ صادر شود. اگر صادرکننده روی آن تاریخ بنویسد، در صورت برگشت خوردن چک مجازات کیفری نخواهد شد. البته اکثر چک‌های بانکی این روزها همراه با تاریخ صادر می‌شوند و بسیاری از صادرکنندگان چک بانکی که توسط دادگاه به حبس محکوم می‌شوند به این دلیل است که صادرکنندگان چک به عنوان متهم در دادسرا یا دادگاه قادر به اثبات این موضوع که چک به صورت وعده‌دار صادر شده است نیستند.
دلیل و هدف کشیدن چک باید پرداخت بدهی باشد؛ اما اگر مبنا و علت صدور چک مدیونیت و بدهکاری صادرکننده نباشد، بلکه به عنوان تضمین معامله یا تعهد صادر شده باشد صادرکننده قابل تعقیب کیفری و مجازات نخواهد بود. مثال این موضوع چکی است که صاحب ملک از مستاجر برای تخلیۀ به موقع ملک پس از اتمام مهلت اجاره می‌گیرد.
چک سفید امضاء چکی است که صادرکننده بدون قید مبلغ، تاریخ و نام دارنده، فقط چک را امضاء و ارائه کرده باشد. طبق قانون این چک شامل کیفر نمی‌شود.
چک باید حکم پول نقد را داشته باشد و بدون تاریخ باشد. اگر چک دارای تاریخ باشد، چک حقوقی محسوب شده و دیگر مجازات کیفری نخواهد داشت.
مثال این مورد خریدار اتومبیلی است که تمام یا قسمتی از مبلغ معامله را به صورت یک فقره چک صادر می‌کند و آن را در اختیار طلبکار (یعنی فروشنده) یا واسطه (بنگاه) می‌گذارد و شرط می‌کند فقط پس از انتقال سند در محضر، طلبکار حق دارد به بانک مراجعه کرده و وجه چک را وصول کند. در این حالت شرط وصول چک روی آن نوشته می‌شود یا اینکه در یک فقره قول‌نامه، صورت‌جلسه، شهادت شهود و… ثبت می‌شود.
هرگاه دارندۀ چک تا 6 ماه از تاریخ صدور چک برای وصول آن به بانک مراجعه نکند، یا ظرف 6 ماه از تاریخ صدور گواهی عدم‌پرداخت (یعنی برگشتی از بانک) شکایت نکند، آن چک دیگر کیفری محسوب نمی‌شود و صادرکنندۀ آن قابل پیگیری و مستوجب مجازات نخواهد بود.
حقوقی بودن چک چه مفهمومی دارد؟ آیا چکی که حقوقی است بی‌اعتبار است؟
خیر. اغلب مردم تصور می‌کنند قانون چک حقوقی را فاقد ارزش و اعتبار می‌داند. تفاوت چک کیفری و حقوقی این است که در چک‌های حقوقی صادرکننده قابل تعقیب و مجازات کیفری نیست؛ اما می‌توان تقاضای توقیف اموال و دارایی صادرکننده را کرد و دادگاه نیز حکم به پرداخت مبلغ چک خواهد داد؛ مگر آنکه با دفاعیات خوانده (صادرکننده) ثابت شود که به طور کلی طلبی وجود ندارد یا آنکه چک بابت ربا صادر شده است یا به هر دلیل دیگر دارندۀ چک (خواهان) استحقاقی ندارد.
خیر. اگر شما فقط شکایت کیفری کرده باشید و این شکایت به جایی برسد، دادگاه فقط می‌تواند حکم به حبس صادرکنندۀ چک بدهد. چه در مورد چک‌های حقوقی و چه چک‌های کیفری، در صورت شکایت شما، دادگاه تنها در صورتی حکم به پرداخت مبلغ چک در وجه دارندۀ چک را صادر خواهد کرد که دارنده به عنوان خواهان، فرم مخصوص دادخواست را تکمیل و با پرداخت هزینۀ دادرسی از طریق ابطال تمبر و سایر تشریفات قانونی، آن را تحویل دفتر دادگاه کرده باشد.
بانک‌ها مکلف هستند تمام حساب‌های جاری اشخاصی را که بیش از یک بار چک بلامحل صادر کرده و تعقیب آنها منتهی به صدور کیفرخواست شده باشد، بسته و تا سه سال به نام آنها حساب جاری دیگر باز نکنند.
مسئولین شعب هر بانکی که به تکلیف فوق عمل نکنند حسب مورد با توجه به شرایط و امکانات و دفعات و مراتب جرم به یکی از مجازات های مقرر در ماده 9 قانون رسیدگی به تخلفات اداری توسط هیأت رسیدگی به تخلفات اداری محکوم و مجازات خواهند شد.
آیا می‌توانیم به نمایندگی یا وکالت از سمت شخص صاحب حساب، اقدام به کشیدن چک کنیم؟
بله، این امکان وجود دارد.
در صورتی که چک به وکالت یا نمایندگی ازطرف صاحب حساب اعم از شخص حقیقی یا حقوقی صادر شده باشد، صادرکنندۀ چک و صاحب حساب متضامنا مسئول پرداخت وجه چک بوده و اجراییه و حکم ضرر و زیان بر اساس تضامن علیه هر دو صادر می‌شود. همچنین، امضا کنندۀ چک بانکی طبق مقررات این قانون مسئولیت کیفری خواهد داشت، مگر این که ثابت کند که عدم پرداخت مستند به عمل صاحب حساب یا وکیل یا نمایندۀ بعدی اوست که در این صورت کسی که موجب عدم پرداخت شده از نظر کیفری مسئول و مجازات خواهد شد.
قوانین چک صادر کننده و دارندۀ چک را صاحب حقوق و وظایفی می‌داند که برای جلوگیری از سوءاستفاده بهتر است آنها را خوانده و به خاطر بسپارید.
آیا چک با امضای جعلی قابل وصول است؟
اگر در دادگاه ثابت شود که امضای چک جعلی است، آن چک از اعتبار خارج شده و دیگر قابل وصول نیست.
در چه مواردی می‌توانیم چک را برگشت بزنیم؟
در موارد زیر شما می‌توانید درخواست برگشت زدن چک را داشته باشید:
- خالی بودن حساب یا کم بودن وجه آن برای وصول چک
- صدور دستور عدم پرداخت چک از طرف صاحب حساب
- تنظیم چک به صورت نادرست ( نوشته دارای ابهام، خط‌خوردگی و.. باشد)
- اگر چک بانکی از یک حساب مسدود صادر شده باشد.
آیا برگشت زدن چک برابر با شکایت کردن است؟
خیر. تصور اشتباه اکثر مردم این است که با برگشت زدن چک تمام موارد حقوقی آن به جریان می‌افتد. اما این‌طور نیست. توجه داشته باشید که بعد از برگشت زدن چک بانکی ، حتما باید شکایت کیفری یا دادخواست حقوقی خود را به مراجع قضایی تقدیم کنید و برای این منظور از زمان دریافت گواهی عدم پرداخت، فقط 6 ماه برای شکایت فرصت دارید.
اگر بین مبلغ حروفی و عددی چک مغایرت وجود داشته باشد، چه اتفاقی می‌افتد؟
تا چند وقت پیش بانک مبلغ کمتر ( چه به حروف نوشته شده بود چه به عدد) نقد می‌کرد. اما در حال حاضر برای این چک گواهی‌نامۀ عدم‌پرداخت صادر می‌شود.
اگر صادرکنندۀ چک متعدد باشد و چک وصول نشود، چه اتفاقی می‌افتد؟
اگر صادرکنندۀ چک متعدد باشد، مرجع قضایی می‌تواند مبلغ وجه‌الضمان یا ضمانت‌نامۀ بانکی را به میزان مسئولیت هر یک از آنها و در صورت معلوم نبودن میزان مسئولیت به صورت مساوی تقسیم کند. در صورتی که متهم برای پرداخت وجه چک درخواست مهلت داشته باشد، مرجع رسیدگی می‌تواند با اخذ تامین کافی تا یک ماه مهلت به او بدهد. اگر ظرف یک ماه متهم وجه چک را نپردازد تامین اخذ شده به وجه‌الضمان نقدی یا ضمانت‌نامه بانکی تبدیل می‌شود.
چک در وجه حامل چیست؟
اگر چک بانکی در وجه حامل نوشته شده باشد، هر شخصی که آن را در دست داشته باشد ( حامل آن باشد) و به شعبۀ بانک مراجعه کند، می‌تواند چک را نقد کند. به همین دلیل پیشنهاد می‌شود در حد امکان نام کامل شخص یا شرکتی که چک برای آن نوشته می‌شود در قسمت مربوطه درج شود تا در صورت گم شدن یا به سرقت رفتن چک، شخص دیگری نتواند آن را نقد کند.
بهتر است چک را در وجه حامل ننویسید و دقت کنید که وجه درج شده به عدد و حروف با یکدیگر هم‌خوانی داشته باشند، در غیر این صورت چک وصول نخواهد شد.
از نظر قانون دارندۀ چک چه کسی است؟
منظور از دارندۀ چک در مادۀ 11 قانون مربوطه، شخصی است که برای اولین بار چک را به بانک ارائه داده است. برای آنکه بتوان با قاطعیت اعلام کرد اولین بار چه کسی برای وصول چک به بانک مراجعه کرده است، بانک‌ها مکلف هستند به محض مراجعه کردن شخص دارندۀ چک، هویت کامل و دقیق او را در پشت چک با ذکر تاریخ درج کنند.
کسی که چک پس از برگشت از بانک به وی منتقل گردیده است حق شکایت کیفری نخواهد داشت؛ مگر آن که انتقال قهری باشد.
آیا اگر در حساب صادرکننده مبلغی کمتر از وجه چک باشد، دارندۀ چک می‌تواند آن مبلغ را برداشت کند؟
در صورتی که موجودی حساب صادرکنندۀ چک نزد بانک کمتر از مبلغ چک باشد، به تقاضای دارندۀ چک بانکی مکلف است مبلغ موجود در حساب را به او بپردازد و دارندۀ چک با قید مبلغ دریافت شده در پشت چک و تسلیم آن به بانک گواهی نامۀ مشتمل بر مشخصات چک و مبلغی که پرداخت شده از بانک دریافت می نماید. چک مزبور نسبت به مبلغی که پرداخت نشده بی محل محسوب می‌شود و گواهی‌نامۀ بانک در این مورد برای دارندۀ چک جانشین اصل چک خواهد بود.
در مورد این ماده نیز بانک مکلف است اعلامیۀ مذکور در ماده قبل را برای صاحب حساب ارسال کند.
مجازات شخصی که چک بی‌محل کشیده است چیست؟
مجازات شخصی که چک بی‌محل کشیده است طبق موارد زیر معلوم می‌شود:
الف ـ اگر مبلغ مندرج در متن چک بی‌محل کمتر از ده (10000000) ریال باشد به حبس تا حداکثر شش ماه محکوم خواهد شد.
ب ـ اگر مبلغ مندرج در متن چک بی‌محل از ده میلیون (10000000) ریال تا پنجاه میلیون (50000000) ریال باشد، از شش ماه تا یک سال حبس محکوم خواهد شد.
ج ـ اگر مبلغ مندرج در متن چک بی‌محل از پنجاه میلیون (50000000) ریال بیشتر باشد به حبس از یک سال تا دو سال و ممنوعیت از داشتن دسته چک به مدت دو سال محکوم خواهد شد و در صورتی که صادر کنندۀ چک بی‌محل اقدام به اصدار چک‌های بلامحل نموده باشد، مجموع مبالغ مندرج در متون چک‌ها ملاک عمل خواهد بود.
جمع‌بندی
قانون برای صدور و وصول چک شرایطی تعیین کرده است که بهتر است هر شخص با آنها آشنا باشد.
چک‌های حقوقی و کیفری با هم تفاوت دارند و باید تفاوت آنها را بدانید.
فقط برای چک‌های کیفری مجازات حبس اعمال می‌شود.
اگر ثابت شود امضای یک چک جعلی است، آن چک از اعتبار ساقط می‌شود.
برگشت زدن چک بی‌محل برابر با شکایت کردن از صادرکنندۀ چک نیست و شکایت روندی جدا دارد.
صادرکنندۀ چک بی‌محل از شش تا دو سال حبس و ممنوعیت داشتن دسته چک به مدت دو سال محکوم خواهد شد.
می توانید برای نوشتن بهتر چک های خود از نرم افزار چاپ چک طرح صیاد تولید شرکت نرم افزاری صنوبر استفاده کنید.
